"نورعلی برومند،نمونه ای کم نظیر ازبرخورد درست ما با غرب"

"نورعلی برومند،نمونه ای کم نظیر ازبرخورد درست ما با غرب"
نوشته آقای رضا قاسمی

اشاره:
این مقاله ای است قدیمی (مال حدوداً سی سال پیش). همان سال ها در نشریه آرش چاپ پاریس منتشر شد؛ حدوداً سال 1987 . بعضی نکته های این مقاله امروزه شاید توضیح واضحات باشد. اما گفتن شان در آن سالها کفر بود. به هر حال غرض یادکردن است از مردی بزرگ؛ با فکری بزرگ. ممنونم از ماهزاده امیری که مهربانی کرد و وقت گذاشت برای حروفچینی این مطلب.

گویا در قرن شانزدهم باشد که گروهی از نقاشان اروپایی به دربار خاقان چین می¬روند. در ملاقاتی میان این گرو و گروهی از نقاشان چینی، بر سر مسئله «پرسپکتیو» ونقش آن در «واقع نمایی» بحثی درمی¬گیرد که چکیده¬اش این است:
اروپاییان با اشاره به فقدان «پرسپکتیو» در نقاشی چینی، می¬گویند «برای آن که منظره «واقعی به نظر بیاید، لازم است درختی که دورتر است کوچک¬تر کشیده شود، تا وجود فاصله را نشان بدهد» و چینی¬ها چنین استدلال می¬کنند «نشان دادن فاصله در جایی که هیچ فاصله¬ای نیست _ یعنی سطح تابلو _ به دور از «واقع نمایی» است».

14 مزیت نوازندگی

نواختن ساز مزایای بسیاری دارد و می­تواند باعث انرژی بخشی به شما اطرافیانتان گردد. در این مقاله به ۱۴ مورد از این فواید پرداخته ­ایم.

 

۱- افزایش ظرفیت حافظه

تحقیقات نشان داده است که نواختن موسیقی و نیز گوش دادن به آن باعث تحریک مغز و افزایش ظرفیت آن می­شود. در یک آزمایش، به ۲۲ کودک بین سه الی چهار و نیم سال درسهای کیبورد و یا آواز داده شد. در سوی دیگر، به گروهی ۱۵ نفره نیز هیچ درس موسیقی ارائه نشد. هر دو گروه در یک کلاس پیش دبستانی قرار گرفتند. نتایج نشان داد، کودکانی که در کلاسهای هفتگی کیبورد شرکت می­کردند، ۳۴ درصد بهتر از سایرین در کسب مهارتهای ماندگار عمل کردند.

بنابر مقاله­ای که در مجله آنلاین تلگراف منتشر شده است، «تحقیقات اخیر نشان می­دهد که نواختن منظم یک ساز باعث تغییر شکل و قدرت مغز شده و می­توان از آن برای بهبود مهارتهای شناختی افراد استفاده کرد.» همچنین تحقیقات نشان داده­ است که نواختن منظم موسیقی باعث بهبود مهارت در استفاده از دستان، شنوایی، ذخیره اطلاعات صوتی در ذهن و حافظه در افراد می­شود. همچنین این کار می­تواند به اندازه ۷ نمره، آی کیو ی افراد را بهبود بخشد.

مقام، دستگاه، ردیف

مقام

 واژه‌ی مقام در مفهوم موسیقیایی ظاهراً برای نخستین بار در قرن هفتم (  ﻫ . ق ) توسط قطب الدین شیرازی در رساله درة التاج الغرة الدباج  ذکر شده است. مفهوم مقام عمدتاً حاکی از توالی های ویژه‌ای از اصوات در ارتباط با لحن یا ملودی بوده است.  

 در واقع ادوار یا مُدهای موسیقی در رسالات موسیقیایی قرون میانه‌ی اسلامی، به ویژه در مکتب منتظمیه، بر اساس میزان ملایمت معمولاً به سه گونه‌ی اصلی تقسیم می‌شده‌اند: ملایم، خفی التنافر و ظاهرالتنافر. تعداد ادوار در رسالات غالباً 91 و حتی در برخی موارد 133 ذکر شده است، که از این میان 12 دور ملایم که مشهورتر بوده‌اند و رواج بیشتری داشتند تحت عنوان مقام نامیده می‌شدند.

 این مقامات عبارت بوده‌اند از عشاق، نوا، بوسلیک، راست، زنگوله، اصفهان، حسینی، حجازی، زیرافکند، راهوی، عراق و بزرگ.

...

دستگاه

نگاهی به شیوه ی سه تار نوازی استاد حسین علیزاده

حسین علیزاده یکی از چهره های شاخص و تاثیرگذار در موسیقی ایران طی سه دهه گذشته است. فعالیت مستمر و تجربه راه های تازه در حوزه موسیقی ایران در عرصه های متفاوت نوازندگی، آهنگسازی در فرم های موسیقی ایرانی و آهنگسازی موسیقی فیلم او را همواره جزء هنرمندان پیشرو و جریان ساز قرار داده است. علیزاده هنرمندی نوگرا و صاحب تفکر است و بی گمان او از چهره های ماندگار تاریخ موسیقی ایران است و خواهد بود. این نوشتار می کوشد جدا از برخورد سلیقه یی تنها به تجزیه و تحلیل شیوه نوازندگی حسین علیزاده با تاکید بر سه تارنوازی او بپردازد.

موسیقی علیزاده بسیار متاثر از تفکر و اندیشه و احساس شخصی اوست و بی گمان نوع تلقی و برداشت هنرمند یا مجری موسیقی از نظر موسیقی ایران در آنچه او خلق یا اجرا می کند، تاثیر انکارنشدنی دارد. علیزاده در عرصه تئوری پردازی و موسیقی ایران جزء هنرمندان صاحب نظر است و ورود به مقوله موسیقی ارائه شده توسط او در تکنوازی هایش بدون تحلیل نگرش علیزاده به موسیقی دستگاه، چندان منطقی به نظر نمی رسد. بنابراین ابتدا نگاهی به تئوری های رایج در موسیقی ایران و نگاه علیزاده به مقوله موسیقی دستگاهی پرداخته و سپس با این پیش زمینه به شیوه نوازندگی او می پردازیم.

● نگاهی به نظریه ها و شیوه های تجزیه و تحلیل موسیقی دستگاهی:

نگرشی بر شیوه ی گرفتن تار در قدیم

آیا در گذشته تار را بر روی سینه قرار میدادند یا فقط یک ژست برای عکاسی بوده ؟؟

 

جوابهای مختلفی به این سوال داده شده است که ما را بر آن داشت تا به تحقیق و بررسی این امر بپردازیم . بعضی ها می گویند این شیوه گرفتن ساز به دلیل عکس گرفتن بوده است اما در هنگام نوازندگی مانند امروزی ها تار را بر روی پا می گذاشتند و می نواختند اما این سوال مطرح می شود که چه لزومی داشته است که این کار را کنند؟ چرا که اکثر عکسها از زاویه ای گرفته شده است که نوازنده تمام قد درکادر قرار دارد و می توانسته تار را روی پایش هم بگذارد. از طرفی در نقاشی هایی که از قدما مانند آقا حسینقلی ، آقا علی اکبر و دیگران هست نیز تار را به همین شیوه گرفته اند که در عکسها مشاهده می شود . در نقاشی هایی که مدّت بیشتری باید در آن حالت بمانند تا نقاش بتواند طرح را بکشد و زاویه و کادری در کادر نیست چرا به این شیوه می گرفتند ؟ مثلاً در نقاشی کمال الملک که در آن آقا غلامحسین را کشیده که باز به همان شیوه تار را گرفته است و نشستن شیوه واحدی بوده که تمام نوازنده ها آن را رعایت می کردند. حتی در نقاشی هایی که نوازنده بر روی صندلی نشسته است و می توانسته ساز را روی پا قرار دهد باز به همان شیوه تار گرفته شده است .

بررسی دستگاه ماهور

برای آغاز نخست باید با برخی تعاریف موسیقی آشنا شد :

-1 گام : توالی 8 نت موسیقی مثلا از " سل " تا " سل " یا از" ر" تا " ر" را یک گام می نامند .

-2 نت شاهد : نتی است که دراجرای یک گام بیشتر از دیگر نت ها تکرار می شود و معمولا نت اول هر گام نت شاهد آن گام می باشد .

دستگاه ماهور یکی از گسترده ترین دستگاه های ایرانی است و در ردیف های گوناگون در حدود 50 گوشه دارد .

ماهور دو را در نظر بگیرید که همه پرده های آن بکار هستند یعنی دو – ر – می – فا - سل – لا - سی – دو( ماهور دو، ماهوری است کهگام آن از دو شروع میشود. یعنی نت شاهد آن دو می باشد و در تار وسه تار با کوک دو سل دو دو نواخته میشود البته برای ویلن و کمانچه معادل آن ماهور «ر» میباشد که شاهد آن نت «ر» است و نت «دو» نیز دیز می شود.)

 

در زیر به بررسی مهمترین گوشه های این دستگاه می پردازیم :

هر گوشه اصلی دارای گوشه های فرعی نیز میباشد که دارای یک ریتم خاص هستند و هر چند دقیق نیست ولی می توان گفت نوعی تصنیف هستند که بدون ضرب هستند و همیشه به یک فرم اجرا میشوند . فرق این گوشه های فرعی با گوشه های ریتمیک مانند کرشمه و زنگوله در این است که بر خلاف آنها فقط در یک دستگاه قابل اجرا هستند .

  

الف ) گوشه های اصلی و زیر مجموعه های آنها

داستان مشتاق علیشاه کرمانی بزرگ شهید موسیقی و عرفان

همه ما اعتقاد به وجود نظامی قانونمند بر جهان هستی داریم. نظامی که دادستان آن خداوند متعال است. هیچ کس تا به حال نتوانسته از محکمه عدل الهی فرار کند چرا که خداوند خود فرموده که در کمین ستمگران نشسته است. یکی از حکایتهایی که بر این مطلب صحه می گذارد ماجرای قتل مشتاق علی شاه کرمانی است که اتفاقا با فتوی امام جمعه شهر کرمان ملاعبداله مجتهد، حدود ۲۲۰سال پیش اتفاق افتاده است. گرچه بعد از این واقعه نام مشتاق به نیکی ماند و اکنون مقبره او در کرمان زیارتگاه اهل دل است و از ملا عبداله مجتهد و خاندانش نامی جز «ملا عبداله سگو» به لهجه کرمانی نماند، اما این قتل پیامدهایی داشت که شنیدنی است:

راست کوک - چپ کوک

به طور کلی در صداها در موسیقی ایرانی به دو قسمت راست کوک و چپ کوک تقسیم می شوند . صدای مردها معمولا  راست کوک است و صدای زنان چپ کوک .البته استثنا هم پیدا می شود مثل صدای مرحوم ایرج بسطامی که بیشتر چپ کوک بود. صداهای راست کوک نسبت به صداهای چپ کوک بم تر است. علت نامگذاری چپ کوک و راست کوک مربوط به تار و سه تار است و در نی اتفاقا بر عکس است .در تار و سه تار نت اول اگر از بمترین نت سیم دوم ( سیم زرد )  شروع کنیم صدای مرد هم از قسمت بم شروع می شود  و  در اوج به مشکل بر نمی خورد و می تواند چند دانگ متوالی را به راحتی بخواند .ولی اگر یک مرد از سیم سفید شروع کند وقتی به قسمت اوج برسد معولا صدایش به مشکل بر می خورد و دیگر اوج مناسبی ندارد . بحث البته راجع به اصول است وگرنه استثنا هم پیدا می شود. بنابراین برای صدای زن سیم سفید اول مناسب است .به عبارت دیگر هر گامی که در روی یکی از سیمها نواخته می شود . همان را بدون در نظر گرفتن نت آنها فقط از لحاظ مشابهت پرده ها در روی سیم دیگر بنوازیم ، راست کوک و چپ کوک کرده ایم .مثال :

اگر دستگاه شور را بخواهیم از بمترین نت در روی سیم زرد که معمولا  سل کوک می شود شروع کنیم یعنی نت شاهد آن را سل قرار دهیم شور سل به دست می آید که در راست کوک است . یعنی با تطبیق فواصل درجه یک شور  می شود : سل - درجه دوم : لا کرن – درجه سوم : سی بمل – درجه چهارم : دو – درجه پنجم : ر – درجه ششم : می بمل – درجه هفتم : فا

اگر در روی سیم اول (سفید) همین فواصل و پرده بندی را رعایت کنیم شور ما چون سیم سفید نت دو کوک می شود شور « دو » در چپ کوک است و فواصل آن به ترتیب عبارتند از : دو – ر کرن – می بمل – فا – سل – لا بمل – سی بمل .

همینگونه است سایر دستگاهها که با تطبیق فواصل می توان از گامهای مختلف در چپ کوک و راست کوک آنها را نواخت .

در نی به گونه دیگر باید به موضوع نگریست .از آنجا که در نی زیباترین صدا همان صدای بم نی می باشد و برای شنونده خوش آواز تر است نوازندگان هم ترجیح می دهند که نوازندگیشان بیشتر در این محدوده باشد . و چون شروع هر دستگاه و آواز درامد است که بمترین قسمت هر دستگاه و آواز می باشد . پس نوازنده نی معمولا طوری فواصل را تطبیق دهد که درامد در محدوده صدای بم بیفتد .

اما برخلاف تار وسه تار که عملا همه گامها را به راحتی می توان نواخت در نی به علت ساختار محدود باید از گامهایی استفاده شود که اولا : بیشترین استفاده را از محدوده صدای بم به همان علت ذکر شده کرد ثانیا : کمترین تغییر در انگشت گذاریها صورت گیرد تا قدرت مانور بیشتری برای نوازنده وجود داشته باشد . به همین علتها در نی نوازی گامهایی متداول شده است که دارای این خصوصیات است  . اگرچه سایر گامها را هم می توان تا حدودی نواخت ولی چون احتیاج به تغییر صدا و تغییر انگشت گذاریهای فراوان هست هیچ نوازنده عاقلی این کار را نمی کند . و در کارهای گروه نوازی اگر نوازندگان دیگر در گامهای غیر معمول در نی نوازندگی کنند نی نواز با استفاده از کوکهای دیگر نی که بعدا راجع به آن هم توضیحی خواهم داد خود را با آنها هماهنگ می نماید.

اما وسعت صوتی نی محدود به یک اکتاو و نیم است به عبارت دیگر در محدوده صوتی نی بم ترین صدا نت « دو » است . یعنی صدای نی از سیم سفید (اول) تار و سه تار شروع می شود .که به همین جهت در صدای بم نی و صدای زیر (اوج ) اصولا باید دستگاهها را از چپ کوک (تار و سه تار ) نواخت . و برای راست کوک چون محدوده صدای غیث که از نت سل شروع می شود با صدای سیم دوم تار وسه تار (سیم سل ) منطبق است از صدای غیث استفاده می شود . هر نوع انگشت گذاری راجع به یک دستگاه در صدای بم که صورت گیرد همان انگشت گذاری را در صدای غیث انجام دهیم راست کوک خواهد شد .

در کتاب شیوه نی نوازی استاد کیانی نژاد گامهای متداول که در نی نواخته می شوند آمده است . اگرچه شیوه نامگذاری گامها توسط ایشان با بعضی از اساتید دیگر فرق می کند ولی گامهای چپ کوک معمولا در تکنوازی رایج است و راست کوکها در گروه نوازی .

مثلا همان گام شور  « دو » را اگر بخواهیم در نی بنوازیم دچار آرتروز انگشت خواهیم شد . و انگشت  اول و دوم را از پایین و انگشت شصت را در آخرین سوراخ در صدای بم و زیر باید نیمه گرفت و در صدای غیث هم به همینگونه .بنابر این ، این شور در نی معمول نیست و به جای آن شور « ر » رایج می باشد . که نتهای آن : ر- می کرن - فا - سل - لا - سی بمل - دو - ر می باشد .

 

دانلود سنتور نوازی حسن خان

قدیمى ترین استادى که از این ساز در دوره ى قاجار مى شناسیم، سنتورخان یا محمدحسن خان است که استاد موسیقى و سنتورنواز اواخر قرن سیزدهم هجرى همزمان با اوایل سلطنت ناصرالدین شاه و از نوازندگان مخصوص دربار بوده است. شاگرد برجسته ى او محمدصادق خان است که او نیز نوازنده ى زبردستى بوده و اولین موسیقى دانى است که لقب سُرورالملک گرفته است. شاگردان برجسته ى محمد صادق خان، حبیب سماع حضور و میرزاعلى اکبر شاهى ، حسن سنتوری و میرزا اسدالله هستند. سماع حضور، موسیقى دانى برجسته، مردى با ایمان و با اعتقاد بود و موسیقى را وسیله ى تزکیه ى نفس مى دانست.

قدیمى تریـن سند شنیدارى که در دست داریم چند لوله ى فونوگراف مى باشد که حدرد یکصد سال پـیش (1898 م.) از سنتور محمد حسن خان ضبط شده است. که در آن به نواختن دوگاه، راست و رنگ میپردازد و این اثر در آلبوم "صد سال سنتور" انتشارات ماهور بازیابی شده است. در این اثر بخوبی مهارت و استادی حسن خان در قطعات آوازی و ضربی مشهود است.

کنت دو گوبینوی فرانسوی مینویسد : دو هنر پیشه ی دیگر در ایران هستند که هر دو معروفیت دارند یکی  خوشنواز که در زدن کمانچه ماهر است و برعکس علی اکبر(مقصود آقا علی اکبر پدر میرزا عبدالله و آقا حسینقلی است) مردی خوش مشرب می باشد و دیگر محمد حسن که خیلی خوب سنتور می زند.لیکن محمد حسن برعکس خوشنواز مردی ساکت و کم حرف می باشد و کمتر او را دیده اند که بخندد.

آقا علی اکبر و خوشنواز و محمد حسن در اوائل سلطنت ناصرالدین شاه یعنی همان موقعی که گوبینو کتاب سه سال در ایران را نوشته از نوازندگان دربار بوده اند.به طوری که دیگران می گویند ، محمد حسن یا حسن خان را سنتور خان هم می گفته اند و او قدیمترین  استاد سنتوری است که ما می شناسیم.از شرح حال این نوازنده چیزی به دست نیامد ولی او شاگردی داشته است به نام محمد صادق خان که از هنر او بسی داستانها شنیده ام.

 

(سنتور نواز سمت راست)

تعداد زیادى صفحه ى قدیمى گرامافون سنتور از على اکبر شاهى (در سال هاى 1906 تا 1915 م.) و سنتور حسن خان و ینج صفحه از سنتور حبیب سماعى همراه آواز پروانه (بین سال هاى 1926 تا 1931 م.) به یادگار مانده است.

دانلود

گریلی(گریه ی لیلی)

گریلی(گریه ی لیلی)

دانلود قسمت اول گریلی با اجرای تار استاد حسین علیزاده

دانلود قسمت دوم گریلی با اجرای تار استاد حسین علیزاده

دانلود قسمت سوم گریلی با اجرای تار استاد حسین علیزاده

دانلود قسمت اول گریلی با اجرای گروه شیدا به سرپرستی استاد لطفی

دانلود قسمت دوم و سوم گریلی(گریلی شستی) با اجرای گروه شیدا به سرپرستی استاد لطفی

دانلود ماجرای شکل گیری گریلی شستی از زبان استاد لطفی به نقل از استاد دوامی