بررسی دستگاه شور
با توجه به درجات و گوشه های اصلی و همینطور آوازهای مرتبط به شور و تعدد آثار ملی و محلی مرتبط به آن این دستگاه را مادر دستگاهها هم نامیده اند که البته با توجه به استقلال بعضی از دستگاههای دیگر بدین معنی نیست که از لحاظ درجات و فواصل دانگها حتما همگی مربوط به شور میشوند!
لازم به ذکر است بعضی از دستگاهها توسط گوشه هایی راه به شور پیدا میکنند،مثل ماهور با گوشه دلکش،همایون و بیات اصفهان با اوج،راست پنجگاه با قرچه...
دانگ شور؛
درجه مشخصه شور بصورت 3/4-3/4-4/4 معرف ورود به شور است.به عنوان مثال:
شور از نت ر بصورت ر،می کرون،فا،سل
شور از سل بصورت سل،لا کرون،سی بمل،دو
شور از می بصورت می،فا سری،سل،لا
و همین اتفاق در گوشه اوج(که به عشاق هم معروف است) در آوازهای دشتی،ابوعطا،بیات اصفهان و دستگاه همایون و دلکش در بیات ترک و دستگاه ماهور...می افتد و درجات شور ایجاد میگردد.
گوشه های دستگاه شور
درآمد؛
اگرمثال را شور سل در نظر بگیریم و درجات آنرا بصورت سل،لا کرون،سی بمل و دو مشخص کنیم دو نوع حرکت برای درآمد میتوان اجرا کرد.درآمدی به گردش به صداها و دانگ بم تر از شاهد(خارا) و درآمد با حرکت به صداهای بالاتر!
درآمد خارا با حرکت به سمت نتهای بم تر از روی نتهای فا،می کرون*(در اینجا با تغییر ربع پرده ای می از بمل به کرون دانگ خارا تصحیح میشود)،ر و برگشت به نت سل عملا همان درجات شور است.ر،می کرون،فا،سل همان 3/4،3/4،4/4 است و تغییر می از بمل به کرون آنرا تثبیت میکند.
درآمد دیگر بصورت بالارونده همان درجات معرفی شده یعنی سل،لا کرون ،سی بمل و دو است.
لازم به ذکر است درجه 5 در شور در ادامه ربع پرده بم میشود اما حضور و استفاده آن یعنی ر بصورت کرون در گوشه های ابتدای یعنی درآمد و رهاب اجباری نداشته و نیازی به ورود در سرکلید نیست.
رهاب(رهاوی)؛
در این گوشه حرکت از نت طنینی(فا) به سمت درجه سوم یعنی سی بمل و تاکید و نشستی گذرا روی درجه دوم یعنی لاکرون است.البته با جملاتی قرینه در نهایت روی درآمد مینشیند.
درجه سوم؛
این درجه(سی بمل) مختص آواز بیات ترک است اما با تغییر ربع پرده ای درجه 5 یعنی ر کرون گوشه ملانازی هم در ردیف میرزاعبداله روی این درجه تاکید دارد.
اوج و شهناز؛
هر دو گوشه تاکید روی درجه 4 دارند و از اینجا به بعد درجه 5 ربع پرده بم شده و ر کرون میشود.
تفاوت در نحوه گردش نتهاست،اوج که در ردیف آوازی سلمک هم گفته میشود با جملاتی بالارونده از محدوده درآمد به درجه 5(ر کرون) آمده و روی درجه 4 مینشیند(دو) اما شهناز با استفاده از درجات 3،4 و 5 خود را تثبیت میکند.در ادامه عموما شهناز میل به درجه 5 و 6 هم میکند که راه به گوشه های بالاتر است.
توجه داشته باشیم که با اوج تاکید و نشستها روی درجه 4 یعنی نت دو قرار میگیرد و با تغییر ر به ر کرون دانگ آن با نتهای دو،ر کرون،می بمل و فا دانگ شور دو را توصیف میکند و بهمین خاطر عملا از اوج شور دیگری روی درجه 4 شکل میگیرد!
قرچه؛
این گوشه با گردش روی دو درجه 5 و 6 یعنی ر کرون و می بمل و حرکات قرینه به نتهای بالاتر و برگشت روی درجه 4 می ایستد.
رضوی؛
تاکید روی درجه 7 یعنی نت فا این گوشه را شکل میدهد.همچنان ر کرون است اما اگر میل به نتهای بالاتر کنیم لا بجای کرون بمل استفاده میشود.
حسینی؛
با حرکت از شور دوم به درجه 8 یعنی سل و استفاده از نت لا بمل حسینی شکل میگیرد.البته این گوشه با حرکت به درجات بالاتر مثلا دو در اکتاو بالا لا را کرون استفاده میکنیم.
اگر قرار به استفاده زیادتر از درجات بالا در حسینی باشد لا کرون میماند و به آن "ملک حسین" می گویند.
در انتها باید ذکر کنم گوشه های قابل ذکر بیشتری در این دستگاه موجود است اما عموما از لحاظ ساختاری نزدیکی به گوشه های گفته شده دارند.
دانلود بررسی صوتی دستگاه شور با سه تار آقای افشین علوی
