هوره...
پندار و کردار یاد بگرمه ی
په ره په ره بخونمه ی
وه دنگ هوره بچر مه ی...
هوره
ترانه باستانی هوره کهن ترین گونه ی ترانه کردی می باشد که از روزگاران باستان به یادگار مانده است این ترانه همانگونه که از نام آن پیداست ویژه ستایش اهورا مزدا خدای هستی بخش و دانای بزرگ بوده است .
کردان سروده های گاتا ها را با نغمه می خواندند و به آن هوره می گفتند که سوره نیز از واژه گرفته شده است و بعد ها مسلمانان خواندن قرآن با نغمه را از این آهنگ گرفتند هوره و اهورا مزدا از یک ریشه اند امروزه اشعار عرفانی ومذهبی را در مناطق کردنشین به شیوه هوره می خوانند.
در بررسی از ریشه هوره باید به گذشته دور بازگشت ایرانیان در هزاره دوم پیش از میلاد به ارباب انواع معتقد بودند گروهی از ارباب انواع را اهورا و گروهی را دایوا می نامیدند . پس از ظهور زرتشت و بنیاد آیین جدید زرتشت دیوها را ارواح خبیث اعلام می کند و برای آنها رئیسی به نام اهورا ماتیو معین می کند و برای اهورا ها رئیسی به نام اهورا مزدا مشخص می کند .
در تبدیل فوق اهورا ثابت مانده تنها به آن ماتیو یا مزدا افزوده شده است . مهرداد بهار همین ترکیب را اهورا مزدا را اوستایی واوهر مزد را پهلوی دانسته است و به فارسی امروز به معنای سرور و دانا نوشته است .
تبدیل اهورا مزدا به هرمز این قاعده از زبان شناسی را می رساند که حذف در کلماتی که با همزه مفتوح آغاز می شوند در متون قدیم معمول می تواند باشد . مانند(( اران - ران))یا ((اگر – گر ))یا ((امیر – میر)) و ((انار - نار )) در اصل اهوره یا اهورا بوده که همزه مفتوح آن حذف گردیده است در زبان کردی ((ه)) معادل فتحه است مثلا ((هورَ)) را در زبان کردی ((هوره )) می نویسند.
هوره از یک ریتم آزاد پیروی می کند مقام های چهارده گانه هوره عبارتند از:
1- گول و خاک ((گل در خاک – وقتی عزیزی را به خاک می سپارند، گلی به خاک می رود))
2- گول وده ره (( گل به دره))
3- بالا ده سا نی (( بالا د ستا نی – احترام به بالا دستی ))
4- شا خوه شینی((شا خوشینی – نام یکی از بزگان کرد است))
5- ساروخانی ((نام شخصیتی است))
6- جلوشاهی (( در مقام استقبال از بزرگان است))
7- ته رز (( طرز یکی از مقام های کهن به معنی راه روش و شیوه است که در دستگاه همایون ردیف موسیقی ایرانی هم آمده است . و حکایتی برای آن موجود است که به این شرح است :
8- مه جنونی (( مجنونی همان دیوانه وار به دنبال معشوق بودن است مقامی مشهور وپر استفاده است))
9- سه هه ری (( سحری ابتدای صبح است و مقامی است که در اول صبح و هنگام دمیدن خورشید سحری نواخته می شود))
10- باریه ((بار گذاشتن ، بنای بار گذاشتن ، جابه جا شدن ، بار کردن ))
11- دو وه بالا ((دو برابر ، دو تا بالاتر ، بلند تر، بلند قد تر ))
12- غه ریوی (( غریبی دوری از دیار و به یاد زادو بوم خویش بودن ))
13- بان بنه ای (( بالای ریشه از روی اصل ))
14- پاوه موری ((بر پایه ی مور – برگرفته از پای مور ))
گونه ای دیگر هوره به نام مور است که در شیون و مرگ افراد به وسیله زنان در برخی مناطق توسط مردان خوانده می شود.
سیا چمانه (سیاه چشم )
ترانه ی باستانی سیا چمانه که بسیلر غم انگیز و سوزناک است مانند هوره از گونه های بسیار کهن و باستانی کردی است این آواز دارای تحریر ها و حالات ویژه ای است که اجزای آنها تنها از عهده خوانندگان بومی و بسیار کار آزموده ساخته است .
این آواز از بقایای نغمه های نیایشی اهورا مزداست که اشعاری در قالب ده هجایی و دو مصرعی دارد و به سبک و سیاق کهن سروده می شود.
((احتمال می رود که سیا چمانه از واژه سیاه و جامه گرفته شده باشد و به معنی سیا جامه ویا عزادار باشد))
آوازها و نغمه های سیا چمانه:
1- سیا چمانه باده باده ((عروسی ))
2- سیا چمانه به زم زه ماوه ن ((بزم دامادی ))
3- سیا چمانه بوک و هینان ((عروس و داماد))
محمحدمهدی