بررسی دستگاه ماهور

برای آغاز نخست باید با برخی تعاریف موسیقی آشنا شد :

-1 گام : توالی 8 نت موسیقی مثلا از " سل " تا " سل " یا از" ر" تا " ر" را یک گام می نامند .

-2 نت شاهد : نتی است که دراجرای یک گام بیشتر از دیگر نت ها تکرار می شود و معمولا نت اول هر گام نت شاهد آن گام می باشد .

دستگاه ماهور یکی از گسترده ترین دستگاه های ایرانی است و در ردیف های گوناگون در حدود 50 گوشه دارد .

ماهور دو را در نظر بگیرید که همه پرده های آن بکار هستند یعنی دو – ر – می – فا - سل – لا - سی – دو( ماهور دو، ماهوری است کهگام آن از دو شروع میشود. یعنی نت شاهد آن دو می باشد و در تار وسه تار با کوک دو سل دو دو نواخته میشود البته برای ویلن و کمانچه معادل آن ماهور «ر» میباشد که شاهد آن نت «ر» است و نت «دو» نیز دیز می شود.)

 

در زیر به بررسی مهمترین گوشه های این دستگاه می پردازیم :

هر گوشه اصلی دارای گوشه های فرعی نیز میباشد که دارای یک ریتم خاص هستند و هر چند دقیق نیست ولی می توان گفت نوعی تصنیف هستند که بدون ضرب هستند و همیشه به یک فرم اجرا میشوند . فرق این گوشه های فرعی با گوشه های ریتمیک مانند کرشمه و زنگوله در این است که بر خلاف آنها فقط در یک دستگاه قابل اجرا هستند .

  

الف ) گوشه های اصلی و زیر مجموعه های آنها :

  

-1 درآمد : (نت شاهد آن نت اول گام است یعنی «دو» )

نکته: اصولا " درآمد بر نت آغازین گام هر دستگاهی اشاره می کند (دستگاهی مانند سه گاه استثنا است). گوشه های درآمد با تاکید بر نت شاهد حال و هوای دستگاهی را که قرار است اجرا شود را معلوم می کنند و چون بیشتر در آغاز برنامه اجرا می شوند (چون گاهی برخی هنرمندان از گوشه های غیر درآمد برنامه خود را شروع کرده اند) یکی از بهترین راههای تشخیص دستگاه از هنگام شنیدن اثر هستند .

 

 

سوالی که برخی علاقه مندان می پرسند این است فرق درآمد و پیش درآمد چیست؟

پیش درآمد بر خلاف درآمد قطعه ضربی است و از اختراعات درویش خان می باشد که در آغاز اجراها و کنسرت ها اجرا میشود و معمولا قطعه ای با ریتم آهسته می باشد که وظیفه آن نیزمشابه درآمد آماده کردن شنونده برای شنیدن اثر می باشد .

 

 

-2 گوشه گشایش: (نت شاهد آن نت دوم گام است یعنی «ر»)

 

 

-3گوشه شکسته: (نت شاهد آن نت پنجم گام است یعنی «سل»)

از این گوشه برای مرکب نوازی به دستگاه افشاری استفاده می شود .

گام شکسته: دو- ر- می کرن – فا – سل – لا – سی – دو

گوشه ای که معمولا پیش از شکسته اجرا می شود گوشه فیلی است که عمل آن آماده سازی زمینه برای اجرای شکسته است .

 

 

-4 گوشه دلکش: (نت شاهد آن نت پنجم گام یعنی سل است)

از این گوشه برای مرکب نوازی به دستگاه شور استفاده می شود و نیز می توان در ادامه گوشه های شور مانند قرچه و رضوی و ... را اجرا کرد.

گام دلکش: دو – ر - می – فا –سل – لا کرن – سی بمل – دو

 

 

-5  گوشه عراق: (نت شاهد آن نت هشتم گام یعنی دو است)

گوشه عراق همان درآمد است که یک اکتاو بالاتر اجرا می شود .

گام عراق: دو- ر- می – فا – سل – لا – سی بمل – دو 

-6 گوشه راک: 

که از آن برای مرکب نوازی به دستگاه اصفهان استفاده می شود . گوشه های فرعی این دستگاه راک عبدا... ، راک کشمیر ، راک هندی و صفیر راک هستند .

گام راک: دو – ر- می بمل – فا – سل – لا کرن – سی – دو  

ب ) گوشه های ریتمیک

-1 کرشمه

-2 مجلس افروز

-3 خسروانی

-4 چهار پاره

-5 زنگوله